POŁAMANE ŻYCIORYSY

Brzechwa też był wyczulony na antysemityzm. W wierszu "Żydokomuna" pisał: "Żydokomuna! Żydokomuna! / Huzia, panowie! Kija – i w łeb!".



Takie wiersze był odpowiedzią na ataki prasy endeckiej na tomik Brzechwy "Imię wielkości", poświęcony Józefowi Piłsudskiemu. Oburzył on środowiska prawicowe, które uznały, że "nie będzie Żyd uczyć Polaków patriotyzmu". Brzechwa jednak nie był przed wojną atakowany przez antysemitów tak brutalnie i tak często jak Tuwim. Prasa endecka miała "bohaterów" o większych nazwiskach niż Brzechwa.



Spór o Polskę





Opowiedzenie się po stronie powojennej władzy oznaczało konflikty z bliskimi przyjaciółmi, oskarżenia o zdradę. W "Brzechwie nie dla dzieci" sporo miejsca poświęcił pan polemice Brzechwy i Hemara – świetnie się znali, obaj pracowali dla przedwojennych kabaretów i rewii. Hemar po wojnie został w Wielkiej Brytanii, nie chciał wracać do Polski rządzonej przez komunistów. Brzechwa wytyka mu: "Pan wojnę zna z widzenia, Niemców ze słyszenia, / Rozumiem, że to Pański światopogląd zmienia. / Ściga Pan swoją wzgardą żołdactwo sowieckie, / Chciałby widzieć Pan inne stosunki sąsiedzkie, / Może Pan wobec tego zmieni geografię / Tej części Europy?/ Bo ja – nie potrafię. / Dla Pana tylko frazes i tylko historia, / A dla nas tu dymiły sześć lat krematoria […] / Gdyby żołdak sowiecki nie przyszedł, broń Boże, / Któżby z nas się nie dusił w gazowej komorze?". Tego wiersza nie podyktował Brzechwie koniunkturalizm.



Te słowa są absolutnie szczere. Brzechwa wyrażał przekonanie ogromnej części Polaków, którzy podobnie jak on nie wyjechali z kraju. Uważali oni, że ludzie, którzy nie przeżyli okupacji w kraju, nie mają prawa pouczać ich, co powinni myśleć i jak ma wyglądać Polska. Odrzucali oskarżenia, że wybierając życie w Polsce, stają się kolaborantami, komunistami i zdrajcami. Przeciwnie, uważali, że mają większe prawo do takich wyborów, bo nie dość, że w czasie okupacji każdego dnia mogli zginąć, to podjęli heroiczny wysiłek odbudowy zrujnowanego kraju. Brzechwa o tym właśnie pisał. Dla niego i dla Polaków, którzy przeżyli okupację hitlerowską, przyjście Armii Radzieckiej było autentycznym wyzwoleniem. Wtedy – do polemiki z Hemarem doszło w 1946 r. – nikt jeszcze nie wiedział, co będzie się działo za rok, za dwa, za pięć lat.



Hemar pozostał wierny swoim poglądom i dziś to jego oceny PRL są uznawane za trafne.



Nie można powiedzieć, że racja była tylko po jednej stronie. Zarówno Brzechwa, jak i Hemar mieli prawo do swoich wyborów i ważne argumenty. Ale chyba to historia w dużym stopniu zdecydowała, po której stronie barykady się znaleźli. Gdyby Hemar przeżył wojnę w okupowanym kraju, drżąc – był także pochodzenia żydowskiego – codziennie o życie, a Brzechwa w mimo wszystko dużo bezpieczniejszym Londynie, być może zamieniliby się rolami?



Poeci upaństwowieni



Ci twórcy, którzy poparli wyłaniającą się z wojny Polskę, zostali przez nią "upaństwowieni": państwo przydzielało im mieszkania, drukowało książki, zapewniało dochody, wypoczynek, opiekę lekarską, zezwalało na wyjazdy na Zachód. W zamian mieli służyć państwu: odebrano im prawo do wolnego słowa. Czy to nie była za wysoka cena?



Cena była bardzo wysoka, ale każdy z trójki poetów zapłacił inną, bo ich wartość dla ludowego państwa była różna.